Geçtiğimiz günlerde yaşanan Kahramanmaraş ve 10 vilayetimizde meydana gelen sarsıntı felaketi sonrası İstanbul’da tarihi yapılarda kullanılan Horasan harcı gündeme geldi. Günlerdir İstanbul’da gerçekleşeceği konuşulan zelzele sonrası Kültür ve Turizm Bakanlığı, harekete geçti ve tarihi yapıtları Mimar Sinan’ın kullandığı ‘Horasan harcı’yla güçlendirmeye başladı. Pekala horasan harcı nedir, horasan harcı materyalleri neler?
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından muhtemel İstanbul sarsıntısına karşı mimari yapıtların Horasan harcı prosedürüyle korunacağı açıklandı. Ülkemizde büyük bir yıkıma neden olan sarsıntı sonrası gündem olan horasan harcı tarihte birçok devirde ve medeniyette kullanılmıştır. Horasan harcı diye isimlendirilen bu karışım binaları sağlamlaştırmak için hayli değerli bir hisseye sahiptir. Geçtiğimiz yıllarda çalışmaları tamamlanan Galata Kulesi’nin güçlendirilmesinde de kullanılan Horasan harcı prosedürü nedir, nasıl yapılır? İşte Mimar Sinan’ın kullandığı Horasan harcı ile ilgili merak edilenler:
HORASAN HARCI TEKNİĞİ NEDİR?
Mimar Sinan’ın kullandığı Horasan harcı yüzyıllardır mimari yapıları ayakta tutmayı başarmış ve günümüze kadar gelmiştir. Tarihi Horasan harç ve sıvaları tuğla kırığı, tuğla tozu, kiremit ve gibisi materyallerin bağlayıcı olarak ise kireç ile karıştırılması ile elde ediliyor. Özetle horasan harcı tuğla, kiremit üzere pişmiş toprak materyalleri dövüp eleyerek elde edilen tozun, kireç ve su ile karıştırılması sonucu elde ediliyor. Bu elde edilen harcın en dikkat çeken özelliği tuğla kırıklarının puzolonik özelliğe sahip olmasından ötürü hidrolik olmasıdır. Horasan harcı hazırlarken dikkat edilmesi gereken bir ayrıntı ise kireç kullanılmadan ne kadar bekletilirse harç o kadar sağlam olacağıdır.
HORASAN HARCI MALZEMELERİ
Osmanlıların çok kullandığı bir harç çeşidi olan horasan harcı Bizans’ta da su geçirmezlik özelliği nedeniyle sarnıç, su kuyusu, su kemeri, hamam vb. yapılarda da kullanılmıştır. Harcın içine konulan ve tesiri çok büyük olan birtakım katkı hususları ortasında yumurta akı, incirin sütlü suyu, domuz yağının olduğu biliniyor.
Elastikiyeti çok yüksek olan bu harç, zelzele anında en değerli müdafaa vazifelerinden birini üsleniyor. Bu harç ve sıvalar tuğla kırıklarının özelliğinden ötürü suya epeyce sağlam bir yapıya sahip.
HORASAN HARCININ ÖZELLİĞİ NE?
Bu harcın uzun vakittir cami ve başka yapıların inşaasında kullanıldığını söyleyen Erdik, Horasan Harcı’nın özelliklerini şöyle açıkladı: “Yapıştırıcı unsuru çok kuvvetli, hidrolik bir harç. Çekme tansiyonu ise Portland Çimentosu ayarında. Çekme gerilmesi uygun olduğu için de sarsıntılarda çatlamıyor.”
Ayasofya’nın, yapı boyutları, inşaat harcamaları ve inşaat suratı açısından eşsiz olduğunu belirten Prof. Erdik, şu bilgileri verdi: “800 yıl boyunca dünyanın en büyük kapalı yeri olarak kalmıştır. Yapı, Notre-Dame de Paris Kilisesi’ni ve Piza Kulesi’ni tümüyle içine alacak büyüklüktedir. Yapı temeli epey sert bir yer olan ayrışmamış grovaklar üzerine oturmaktadır. Yapıda kullanılan gereçler taş, tuğla ve harçtır. Ana, ikincil ve dayanak ayaklar kemerlerin başlangıç düzeyine kadar taş bloklardan oluşmaktadır. Tüm kemerler ve kubbeler tuğla ve harçtan inşa edilmiştir” dedi.
Prof. Erdik, “Yapıda kullanılan harç puzzolanik (volkanik kül) özellikleri olan Horasan harcıdır. Yani sönmüş kireç ve tuğla kırığı-tozu içerir. Bu tip harçlar geç sertleşir, lakin plastik özellikleri nedeni ile yapısal deformasyonlara ahenk sağlar. Harcın çekme gerilmelerine karşı gösterdiği direnç, yapıda meydana gelen sarsıntı hasarlarının (özellikle ana kubbede) hudutlu olmasını sağlamıştır” açıklamasında bulundu.
HORASAN HANGİ MİMARİ YAPILARDA KULLANILDI?
Ayasofya Camii başta olmak üzere;
- -Eminönü’ndeki Rüstem Paşa Camii, 1562,
- -Karapınar’daki 2. Selim Külliyesi, 1564,
- -Beşiktaş’taki Sinan Camii, 1556,
- -Topkapı’daki Kara Ahmet Paşa Camii, 1558,
- -Lüleburgaz’daki Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi, 1570,
- -Edirnekapı’daki Mihrimah Sultan Camii, 1562,
- -Piyale Paşa Camii, 1574,
- -Edirne’deki Selimiye Camii, 1575,
- -Havsa’daki Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi, 1577,
- -İstanbul Azapkapı’daki Sokullu Mehmet Paşa Camii, 1578,
- -Eyüp’teki Zal Mahmut Paşa Camii, 1580,
- -Tophane’deki Kılıç Ali Paşa Külliyesi, 1581,
- -Ilgın’daki Lala Mustafa Paşa Külliyesi, 1581,
- -Üsküdar’daki Atik Valide Camii, 1583 ve Muradiye Camii 1586
- -Uzun Kemer, Müderris Köyü Kemeri, Mağlova Kemeri, Güzelce Kemeri, Çekmece, Silivri, Sinanlı, Sultan Süleyman ve Drina Köprüleri
- -İstanbul’da Haseki Hürrem Sultan Külliyesi, 1539
- -Üsküdar Mihrişah Sultan Külliyesi, 1548 ile Şehzade Külliyesi 1555,
- -Fındıklı’daki Molla Çelebi Camii, 1561,
- -Babaeski’deki Cedit Ali Paşa Camii, 1565,
- -Kadırga’daki Sokullu Mehmet Paşa Camii, 1572,
