Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Filistin-İsrail gündemine dair sıcak gelişmeleri TRT Haber Özel Röportajı’nda kıymetlendirdi.
Fidan’ın açıklamalarından öne çıkanlar şöyle:
Filistin problemi bizim için kıymetli bir sorun. Çeşitli etaplardan geçmiş bir mevzu ve 7 Ekim’de başlayan son kriz, son dram da bizi hakikaten endişelendirmekte. Daha evvel de 2009’da, 2014’te Gazze kuşatmaları olmuştu. İsrail’in yeniden Gazze’ye yönelik çok önemli operasyonları olmuştu. O devirde de evvel Cumhurbaşkanımızın Başbakan olduğu devir ve sonra Cumhurbaşkanı olduğu periyotta de arabuluculuk görüşmeleri ve başka ilgili hususlarda görevlendirdiği takımın içindeydim.
Hususun tarihi ile birlikte, yakından şahitlerinden biriyim. 7 Ekim’deki kriz birçok ilgili etrafın geleceğini gördüğü ancak üstünü örttüğü bir kriz. 7 Ekim’de başlayan Hamas taarruzları, aslında İsrail’in bilhassa son 10 yıldır bölgede yürüttüğü siyasetin yanlışlığının bir kanıtı oldu. Kendisi için geliştirdiği ulusal güvenlik sisteminin zafiyetlerini ortaya koymakla bir arada, temel itibariyle diplomasi yoluyla ortaya koymaya çalıştığı yapının, sistemin aslında bir başarısızlık projesi olduğunu da gösterdi.
“Yaşananlar kimseyi şaşırtmamalı”
Biz Türkiye olarak başından beri bilhassa İsrail’in yalnızca kendi komşularıyla barış yapıp, Filistinlilerle iki devletli tahlili kabul etmemesini stratejik bir kusur olarak görüyorduk. Lakin gerek Amerikan merkezli mevzuyu anlatan mecralar gerek Avrupa’nın bunu satın alması, bölgede de bu mevzuyu destekleyen ögelerle birlikte; öykü güya doğrunun kendisiymiş üzere sunulmaya başladı. Ancak biz biliyorduk ki bu kriz bir yerden patlak verecek. Zira her ne kadar İbrahim muahedeleriyle birtakım şeyler ilerliyor üzere gözükse de, temel itibariyle bahsin muhatabı olan Filistinlilere yönelik baskının, zulmün daha sistematik, daha yaygın ve daha sık hale geldiğini gördük. Bunun bir yerde patlayacağı aşikardı. Bunun bu formda patlaması ve gerisinden bu krizin doğması aslında kimse için şaşırtan olmamalı.
“Gazze’de insanlık dramı yaşanıyor”
Şu anda temel itibariyle bir insanlık dramı yaşanmakta. Bu insanlık dramı karşısında bir ne yapıyoruz? Devlet olarak, birey olarak, bölge ülkeleri olarak, Birleşmiş Milletler olarak. Bütün ulus devlet sistemi, bütün memleketler arası sistem, bütün bölgesel ittifaklar bu mevzu karşısında ne yapıyorlar buna bakmak gerekiyor. Artık bu kriz bir evvelki krizden farklı. Zira İsrail çok büyük bir intikam peşinde. 7 Ekim’de verdiği kayıplar, şu anda kadar verdiği en büyük kayıplar.
“İnsanlık kaygı duymalı”
Bu kaybın telafisini barışta değil, intikamda gördüğü için büyük bir misilleme peşinde şuanda. Ama bu misillemeyi yaparken sivil nüfusa dikkat etmemesi, onların altyapısının üstyapısının her türlü formda bombalanması ve toplu cezalandırma yolunu tercih etmesi insanlık için çok önemli bir halde kaygı kaynağı olması gerekiyor. Bizim ülke olarak ortaya koyduğumuz hal bunun hiçbir halde, hiçbir hafifletici sebebe gitmeden bir kriz olarak tanımlanması, bir insanlık kabahati olarak nitelendirilmesi. Buna yönelik tutumun alınması ve buna öncelik etmek. Bugün itibariyle Gazze’de elektrik yok, su yok, topyekün kuşatma var. İsrail şu anda geliştirdiği savaş stratejisiyle bilhassa kuzeyden başlayıp, güneye kadar muhakkak alanları boşaltılması gereken alanlar olarak tasvip etmiş durumda. Buna nazaran de çok yaygın bombalamaya gitmiş durumda. Şuanda bilhassa sivil nüfusun kuzeyde yaşadığı yerlerin büyük bir kısmı bombalanmış durumda. 1 milyondan fazla insan güneye gitmiş durumda. Artık beşerler güneyde kalmakla Mısır’a gitmek ortasında bir tercihe de zorlanıyorlar. Bu da olayın öteki bir kriz boyutu.
Artık krizin bütün taraflarıyla mümkün olduğunca temas içerisindeyiz. Birkaç kulvarda bu işi götürüyoruz. Birincisi bilhassa Gazze’deki dram nasıl sona erdirilebilir; bir ateşkes, bir insani yardım, mümkünse esir takası üzere kolaylaştırıcı ögeler nasıl hayata geçirilebilir. Bunlara ait çalışmalar var. Asıl daha kapsamlı çalışmaları da, bölgeye güvenliği ve kalıcı barışı getirecek yapı ne olmalı, bunun öncülüğünü yapmak gerekiyor. Bu noktada atılan adımlar var. Şu anda olayın sıcaklığı nedeni ile taraflar çok önemli bir çatışma hali içerisindeler. Sıcak savaş vuku bulmakta.
İsrail’in Gazze’deki askeri gayelerine ulaşması için ortaya koyduğu efora Amerikalılar da şu an ortak olmuş durumda. Hem Amerikan liderinin hem ulusal güvenlik yetkililerinin hem de askeri makamların yaptığı açıklamalara baktığımızda görüyoruz ki; Amerika bilhassa Gazze’ye, Hamas’a yönelik operasyonlarda İsrail ile bir arada hareket etmek konusunda, onu destekleme konusunda tam bir fikir birliği içerisinde. Natürel burada şunu görmek gerekiyor. Ortada yalnızca Hamas ve İsrail yok. Filistinli öteki kümeler var. Bölgede Filistin davasına müzahir başka silahlı kümeler var. Başta Hizbullah olmak üzere. Çok geniş yelpazede bu olayın olası tarafı olmaya hazır kümeler da var.
“Krizin taraflarıyla temastayız”
Hem bölgedeki devletler hem bölge dışındaki ilgili devletlerle, hem devlet aktörleri hem devlet dışı aktörlerle çok ağır bir diplomasimiz var. Birincisi mevzuya ait tarafların konumlarını net alıp, ona nazaran bir tahlil yapmak gerekiyor. İkincisi taraflar yürütülen çalışmalarda nerede duruyorlar, neyi görmek istiyorlar onu görmek gerekiyor. Bizim geliştirdiğimiz siyaset, Cumhurbaşkanımızın vizyonu doğrultusunda temel prestijiyle çatışmaları durdururken, insan dramını önlerken, bir sonraki etapta mümkünse daha büyük çatışmaları değil, barışın yolunu açacak bir efora girmek. Buna yönelik yapılan çalışmalarda belirli hususları şimdiden tartışmaya başladık.
“İnsani yardım önceliğimiz”
Türkiye’nin iki kulvarda da gerçek ve gerçek rol oynamasını isteyen taraflar var. Bunlar bilhassa samimi bir halde bize gelip kendi rehinelerin kurtarılmasını isteyen taraflar, ülkeler var. Bu şu anda üzerinde çalıştığımız bahislerden biri. Biz bunu Hamas ile görüştüğümüz vakit burada şu anda savaş kaidelerinden ötürü kendileri de bu kümeleri bir ortaya getiremedi. Bu kümelerle ilgili inisiyatifin kullanılabilmesi için sessiz bir vakte ve sürece muhtaçlık olduğunu birkaç günlük mühletle tabir ediyorlar. İsrail askeri nedenlerden ötürü şu anda bu ateşkes sürecini pek vermek istemiyor. Şu anda bunun müzakereleri var.
Öbür taraftan insanı yardımlara ait yürüyen çalışmalar var. Geçtiğimiz hafta Kahire’deydim. Orada yaptığımız görüşmelerde, biliyorsunuz Gazze’ye Refah Kapısı üzerinden yardım yapılıyor. Orada El Ariş limanına getirilen çok sayıda insani yardım var. Türkiye’den şu ana kadar 80 ton yardım gitti. Öteki ülkelerden de geliyor, başka ülkelerle de uyumumuz devem ediyor. Mısır bu bahiste çok önemli kolaylaştırıcı bir rol oynuyor. Fakat içeriye şimdi bir yardım götürülebilmiş değil.
“Farklı ülke ilgileri ve sistemli palavra barışı getirmiyor”
Bunları yaparken öteki taraftan ülkelerle biz konuştuğumuzda, Filistin meseli İsrail’i de ilgilendiren bir husus olduğu için Amerikan’ın ve Batı’nın şartsız takviyesini alan İsrailliler, Filistin probleminde kendi görüşünü açıklamak isteyen, kendi gerçek sahici halini ortaya koymak isteyen bölge ülkelerini bile inanılmaz derecede baskı altına almış durumdalar yıllardır. Bu ülkelerin teker teker baskı altına alınmaları, ufak teşvik edici maddi ve ticari mevzularla ve siyasi teşviklerle bunların siyasetlerini İsrail lehine kolaylaştırmaları yıllardır mühlet gelen bir pratik. Bütün sistemin ortaya çıkardığı münasebetler ağı şu anda barışı getirmiyor. Ne İsrail’e ne Filistin’e inancı getirmiyor.
Burada sistematik olarak uygulanan büyük bir palavra var ve bu palavranın açıkça tabir edilmesi ve gerçek olarak memleketler arası toplumun bu sıkıntıyı sahiplenip iki devletli tahlili mümkün kılması gerekiyor. Aksi takdirde bu kriz 2014 krizinden daha büyük. 2014, 2009’dan daha büyüktü. Bundan sonraki kriz de bugünkü krizden büyük olacak. Bu akleden bütün insanlığın göreceği bir gerçek. Bu gerçeği görüp de bunun gereğini yapmamak fakat rasyonalite ile değil çok politize olmuş, biraz daha çok ağır bir kimlik siyaseti izleyen, daha çok Siyonizm’i ve Siyoniz etrafları destekleyen yapıların ortaya koyduğu bir hal. Artık bu sarmalın içinden çıkmak için neler yapılmalı, bunun arayışı içerisindeyiz. Bunun da açıkçası diplomasi ile ilerletilebilecek çok önemli alanlarının olduğunu düşünüyoruz. Gerek İslam İşbirliği Teşkilatı, BM Platformu Türkiye’nin bu görüşlerini ilerletmesi için uygun ortamlar diye düşünüyorum.
“Çözüm için tarafların hassasiyetleri gözetilmeli”
Birincisi bizim ortaya koymaya çalıştığımız görüş, her iki tarafından gerçek olarak güvenliğini gözeten bir görüş. Burada mümkün olduğunca gerçekçi, iki tarafın da menfaatini gözeten, Filistinlilerin ihmal edilmiş haklarını geri veren bir yaklaşımın bölgede rastgele bir şantaja maruz kalamadan yahut kaldığı vakitte umursamadan ortaya koyacak durumda olduğumuz için bizim görüşümüz kıymetli. Yani bilhassa Cumhurbaşkanımızın halini biliyorsunuz sorun Filistin problemi olduğu vakit, problem başka stratejik bahisler olduğu vakit; ülkemizi, bölgemizi, milletimizi, İslam dünyasını, Türk dünyasını yakından ilgilendiren hiçbir bahiste, hiçbir dayatmayı, baskıyı, şantajı kabul etmiyor. Bu bu türlü olunca sizin görüşünüz gerçek olarak bedel görüyor.
“Bölge ülkeleri baskı altında”
Lakin bölgedeki birçok ülke aşikâr hususlarda gerçek tutumunu ortaya koyamıyorlar. Bunun nedeni her ülkenin kendi başına önemli siyasi, ekonomik, güvenlik sorunlarının olması. Ve bu hususta Batı ile ABD ile bir türlü alışveriş içinde olmaları. Olağan bunların kendilerine karşı bir koz olarak kullanılması ve İsrail lehine hallerinin itilmesi bu ülkeler nezdinde yaralayıcı bir durum. İsrail’in bugüne kadar ortaya koyduğu politikayı da engellemeyen bir durum olarak karşılarına çıkıyor.
Türkiye ise bu sorunlardan bağımsız bir biçimde, Batı’nın dışında İslam dünyasından, bölgeden Filistinlilerin hakları için neler yapılması gerekir ve ‘biz hususta taşın altına sokmaya hazırız’ noktasında olan bir ülke. Bence bizi değerli yapan bu. Bu hususta biz bir irrasyonelite içerisinde değiliz, stratejik hesaplarımızda bir yanlış hesaplamaya gitmiş değiliz.
“Kınama değil, ortak hal önemli”
İnançlarımızın ve hislerimizin kanılarımızı daralttığı bir durumda da değiliz. Biz son derece açık bir zihinle stratejik hesaplarımızı yaparak, bölgedeki aktörlerin, hegemonların ve devlet dışı öteki aktörlerin ne tipten etkileşimler içinde olduğunu görerek, bugüne kadar aldıkları tarihî tutumları da göz önüne alarak bir çıkış içerisindeyiz. Aslında biz teğe bir öteki ülkelerle konuştuğumuz vakit, bilhassa bölge ülkeleriyle bu mevzuda bizden başka düşündüklerini görmüyoruz. Sorun ne düşündüğümüz değil, burada bir ayrılığımız yok birçok vakit. Temel sorun ortak tutum koymakta ya da tek taraflı tutum koymakta. Tutum geliştirilemiyor İslam dünyası. Bugüne kadar çok önemli kınamalarımız oldu ve bu kınamalar çok fazla bir sonuç getirmedi.
“Çaresizlik sarmalından kurtulunmalı”
Hiç kimsenin gönlü razı değil yani bölgede. Hangi ülkeye giderseniz gidin, sahiden bu husus çok tatsız onlar için. Zira bir çaresizlik sarmalı içerisindeler. Biz artık bu sarmaldan çıkılması gerektiğini düşünüyoruz. Biz İslam dünyasının gerekli diplomatik platformlar kullanması durumda insanlığı da bu sarmaldan çıkarıcı bir uyarıcı misyonu oynayabileceğine inanıyoruz. Buna da muktedir olduğumuzu düşünüyoruz. Kâfi ki İslam ülkeleri Filistin konusunda kendi potansiyellerini görsünler. Zira şöyle bir gerçeklik var; İki devletli tahlili, Filistinlilerin haklarının verilmesini, onlara karşı yapılan zulmün durdurulmasını desteklemeyen hiç kimse yok. Ama bakıyorsunuz zulmün kendisi tüm süratiyle devam ediyor ve giderek daha da boyut kazanıp, sistemli hale geliyor. Giderek daha sistemli hale geliyor, daha umursanmaz hale geliyor. İnsanlığın kendini kandırdığı bu noktada bizim ortaya daha nitelikli bir hal koymamızın bir manası olmalı diye düşünüyorum.
“Gerçeklik odağımızı kaybetmeden ilerlememiz gerekiyor”
Hakikaten birçok hususta olduğu üzere medya üzerinden üretilen gerçeklik algısının çok sistemli işlendiği vakit jeostratejik mevzularda da işe yaradığını görüyoruz. Filistin konusu da bunlardan biri. Bizim gerçeklik odağımızı kaybetmeden rasyonel siyasetler geliştirerek ve muhatap olduğumuz aktörlerin de kapasitelerini hesaba katarak ilerlettiğimiz bir süreç var. Bu sürecin inşallah hayırlara vesile olacağını düşünüyorum. Daha da kıymetlisi bunun bölge için güzel olduğunu düşünüyoruz. Bilhassa barışı ve güvenliği sağlayacak daha âlâ bir görüşü olan varsa biz onu da dinlemeye hazırız.
“Ukrayna’ya getirilen argüman Filsitin için de getirilmeli”
Batı için üretilmiş gerçeklik algısı, Ukrayna’da bir hareketi desteklerken, Filistin’de diğer bir hareketi destekliyor. Günün sonunda aslında birebir denklemin aşağı üst olduğu noktada iki tarafta. Şayet Ukrayna için bir argüman getiriyorsanız tıpkı argümanı Filistin içinde getirmeniz gerekiyor. Sahiden bedellere, prensiplere dayalı, üniversal, ahlaki normlar üzerinden bir siyaset üretimi yok ortada. Bunu da beklemiyoruz aslında. Çok fazla politize edilmiş ve kimlikler üzerinden yürütülen bir siyaset var. İsrail’in kayıtsız kuralsız her bahiste desteklenmesi ve sonucunda ortaya çıkan bir mevzu var. Yalnız şunu unutmamak gerekiyor; Yapılan her aksiyon, her iş, yeterli yahut berbat bir süreci tetikliyor. İnsanların fikir dünyasında olabiliyor. İnsanların ve devletlerin pratiklerinde olabiliyor. Bu mevzuda atılan her türlü vicdan yıkıcı adım ve operasyon günün sonunda milletlerarası hegomonik sistemin iflasının hızlandırılması ile sonuçlanacak. Şu anda büyük ölçüde zati iflas etmiş durumda. İnsanları bir noktada kandırdığı bir alan vardı. Bilhassa hegomanik baskı altına aldığı insan kümelerini. Lakin giderek o büyüsünü de kaybettiğini görüyoruz. İnsanlık vicdanının anlatılan kıssa ile örtüşmesi için belirli ölçü samimiyete ve tutarlılığa gereksinimi var. Filistin probleminde Batı’nın hem kendine hem dünyaya söylediği bir palavra var. O palavra üzerine de önemli bir sistem kurulamaz. Giderek kan kaybı da oluyor. Bunu da görüyoruz.
ABD’nin İsrail tavrına eleştiri
Amerika ve kimi ülkeler stratejik bir akılla hareket etmiyorlar. Metafizik bir inanç haline dönüşen İsrail devletinin desteklenmesi sorunu Amerikan siyasetçilerinin birden fazla vakit rasyonel bir siyaset izlemesinin önündeki en büyük mani. Aşikâr baskı alanlarının da işe yaradığını görüyoruz. Bu Amerika açısından çok kan kaybettirici bir durum. Kendi moral üstünlüğünü son derece kaybettiren ve dünyaya söyleyecek kelam bıraktırmayan bir husus. Bu hastane bombalanması sıkıntısı büyük bir insanlık dramı. İsrail ordusu birinci anlarda çıktı “Biz uyarmıştık, kelamımızı dinlemediler” dediler. Bu aslında zımnen bunun kabulüydü. Lakin daha sonra buradan ortaya çıkan moral, konum kaybının getireceği dezavantajı hesaba kaytan daha farklı kısımlar, Biden’da o gün oraya gidiyordu. Öyküyü değiştirip, öteki bir boyuta taşıdılar. Artık olağan Biden’ın bu koşullarda oraya gelmesi ve Gazze’deki yıkıma bir bakıma onay verir durumda olması tarih tarafından not ediliyor. Bu birçok insan açısından sürpriz değil lakin Amerika için çok daha farklı sonuçları doğurabilecek bir algı ortaya çıkarıyor.
Gazze’den tahliye talepleri
Tahliyeler konusunda talepler var. Şu anda 300 civarında vatandaşımız bunların bir kısmı ikili asıllı, tahliye talebini gündemde tutuyor. Yani biz tahliye etmek istiyoruz. Bunun yanı sıra KKTC vatandaşlığı olan, öteki ülke vatandaşlığı olan lakin bizim tarafımızdan tahliye edilmek isteyenler var. Bunların sayısı toplamda şu an 700 civarında. Krizin birinci bir iki gününde vir ölçü vatandaşımızı tahliye etmiştik. Hudut kapısı bombalanmadan evvel. Geçişler şu an durmuş durumda.
Burada şöyle bir sorun var İsrail, hudut kapısının açılıp sivillerin oradan çıkmasını istiyor. Mısırlılar ise insanların gelmesini değil, içeriye yardımların girmesini istiyor. Zira İsrail’in istediği Gazze’den çok daha fazla sivilin çıkması ve geri kalan yerde çok daha rahat askeri operasyon yapabilmek. Artık natürel bu Mısır tarafından kabul edilebilecek bir durum değil. Ben de Kahire’de olduğum devirde Mısır’ın bu mevzuda yanında olduğumuzu söyledik. Zira bölgedeki Mısır, Ürdün ve Lübnan’ın Gazze sorunu ile birlikte istikrarsızlaştırma sorunu içerisinde olduğunu görmekteyiz.
