Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Filistin-İsrail gündemine dair sıcak gelişmeleri TRT Haber Özel Röportajı’nda kıymetlendirdi.
Fidan’ın açıklamalarından öne çıkanlar şöyle:
Filistin sıkıntısı bizim için değerli bir sıkıntı. Çeşitli etaplardan geçmiş bir husus ve 7 Ekim’de başlayan son kriz, son dram da bizi nitekim endişelendirmekte. Daha evvel de 2009’da, 2014’te Gazze kuşatmaları olmuştu. İsrail’in tekrar Gazze’ye yönelik çok önemli operasyonları olmuştu. O devirde de evvel Cumhurbaşkanımızın Başbakan olduğu periyot ve sonra Cumhurbaşkanı olduğu devirde de arabuluculuk görüşmeleri ve başka ilgili hususlarda görevlendirdiği takımın içindeydim.
Bahsin tarihi ile bir arada, yakından şahitlerinden biriyim. 7 Ekim’deki kriz birçok ilgili etrafın geleceğini gördüğü ama üstünü örttüğü bir kriz. 7 Ekim’de başlayan Hamas atakları, aslında İsrail’in bilhassa son 10 yıldır bölgede yürüttüğü siyasetin yanlışlığının bir kanıtı oldu. Kendisi için geliştirdiği ulusal güvenlik sisteminin zafiyetlerini ortaya koymakla birlikte, temel itibariyle diplomasi yoluyla ortaya koymaya çalıştığı yapının, sistemin aslında bir başarısızlık projesi olduğunu da gösterdi.
“Yaşananlar kimseyi şaşırtmamalı”
Biz Türkiye olarak başından beri bilhassa İsrail’in yalnızca kendi komşularıyla barış yapıp, Filistinlilerle iki devletli tahlili kabul etmemesini stratejik bir kusur olarak görüyorduk. Lakin gerek Amerikan merkezli mevzuyu anlatan mecralar gerek Avrupa’nın bunu satın alması, bölgede de bu mevzuyu destekleyen ögelerle birlikte; kıssa güya doğrunun kendisiymiş üzere sunulmaya başladı. Lakin biz biliyorduk ki bu kriz bir yerden patlak verecek. Zira her ne kadar İbrahim mutabakatlarıyla birtakım şeyler ilerliyor üzere gözükse de, temel itibariyle hususun muhatabı olan Filistinlilere yönelik baskının, zulmün daha sistematik, daha yaygın ve daha sık hale geldiğini gördük. Bunun bir yerde patlayacağı aşikardı. Bunun bu biçimde patlaması ve gerisinden bu krizin doğması aslında kimse için şaşırtan olmamalı.
“Gazze’de insanlık dramı yaşanıyor”
Şu anda temel itibariyle bir insanlık dramı yaşanmakta. Bu insanlık dramı karşısında bir ne yapıyoruz? Devlet olarak, birey olarak, bölge ülkeleri olarak, Birleşmiş Milletler olarak. Bütün ulus devlet sistemi, bütün milletlerarası sistem, bütün bölgesel ittifaklar bu husus karşısında ne yapıyorlar buna bakmak gerekiyor. Artık bu kriz bir evvelki krizden farklı. Zira İsrail çok büyük bir intikam peşinde. 7 Ekim’de verdiği kayıplar, şu anda kadar verdiği en büyük kayıplar.
“İnsanlık tasa duymalı”
Bu kaybın telafisini barışta değil, intikamda gördüğü için büyük bir misilleme peşinde şuanda. Ancak bu misillemeyi yaparken sivil nüfusa dikkat etmemesi, onların altyapısının üstyapısının her türlü formda bombalanması ve toplu cezalandırma yolunu tercih etmesi insanlık için çok önemli bir biçimde tasa kaynağı olması gerekiyor. Bizim ülke olarak ortaya koyduğumuz hal bunun hiçbir biçimde, hiçbir hafifletici sebebe gitmeden bir kriz olarak tanımlanması, bir insanlık cürmü olarak nitelendirilmesi. Buna yönelik tutumun alınması ve buna öncelik etmek. Bugün itibariyle Gazze’de elektrik yok, su yok, topyekün kuşatma var. İsrail şu anda geliştirdiği savaş stratejisiyle bilhassa kuzeyden başlayıp, güneye kadar muhakkak alanları boşaltılması gereken alanlar olarak tasvip etmiş durumda. Buna nazaran de çok yaygın bombalamaya gitmiş durumda. Şuanda bilhassa sivil nüfusun kuzeyde yaşadığı yerlerin büyük bir kısmı bombalanmış durumda. 1 milyondan fazla insan güneye gitmiş durumda. Artık beşerler güneyde kalmakla Mısır’a gitmek ortasında bir tercihe de zorlanıyorlar. Bu da olayın öteki bir kriz boyutu.
Artık krizin bütün taraflarıyla mümkün olduğunca temas içerisindeyiz. Birkaç kulvarda bu işi götürüyoruz. Birincisi bilhassa Gazze’deki dram nasıl sona erdirilebilir; bir ateşkes, bir insani yardım, mümkünse esir takası üzere kolaylaştırıcı ögeler nasıl hayata geçirilebilir. Bunlara ait çalışmalar var. Asıl daha kapsamlı çalışmaları da, bölgeye güvenliği ve kalıcı barışı getirecek yapı ne olmalı, bunun öncülüğünü yapmak gerekiyor. Bu noktada atılan adımlar var. Şu anda olayın sıcaklığı nedeni ile taraflar çok önemli bir çatışma hali içerisindeler. Sıcak savaş vuku bulmakta.
İsrail’in Gazze’deki askeri gayelerine ulaşması için ortaya koyduğu efora Amerikalılar da şu an ortak olmuş durumda. Hem Amerikan liderinin hem ulusal güvenlik yetkililerinin hem de askeri makamların yaptığı açıklamalara baktığımızda görüyoruz ki; Amerika bilhassa Gazze’ye, Hamas’a yönelik operasyonlarda İsrail ile bir arada hareket etmek konusunda, onu destekleme konusunda tam bir fikir birliği içerisinde. Alışılmış burada şunu görmek gerekiyor. Ortada yalnızca Hamas ve İsrail yok. Filistinli öbür kümeler var. Bölgede Filistin davasına müzahir öbür silahlı kümeler var. Başta Hizbullah olmak üzere. Çok geniş yelpazede bu olayın beklenen tarafı olmaya hazır kümeler da var.
“Krizin taraflarıyla temastayız”
Hem bölgedeki devletler hem bölge dışındaki ilgili devletlerle, hem devlet aktörleri hem devlet dışı aktörlerle çok ağır bir diplomasimiz var. Birincisi hususa ait tarafların konumlarını net alıp, ona nazaran bir tahlil yapmak gerekiyor. İkincisi taraflar yürütülen çalışmalarda nerede duruyorlar, neyi görmek istiyorlar onu görmek gerekiyor. Bizim geliştirdiğimiz siyaset, Cumhurbaşkanımızın vizyonu doğrultusunda temel prestijiyle çatışmaları durdururken, insan dramını önlerken, bir sonraki basamakta mümkünse daha büyük çatışmaları değil, barışın yolunu açacak bir efora girmek. Buna yönelik yapılan çalışmalarda muhakkak hususları şimdiden tartışmaya başladık.
“İnsani yardım önceliğimiz”
Türkiye’nin iki kulvarda da gerçek ve gerçek rol oynamasını isteyen taraflar var. Bunlar bilhassa samimi bir formda bize gelip kendi rehinelerin kurtarılmasını isteyen taraflar, ülkeler var. Bu şu anda üzerinde çalıştığımız mevzulardan biri. Biz bunu Hamas ile görüştüğümüz vakit burada şu anda savaş kurallarından ötürü kendileri de bu kümeleri bir ortaya getiremedi. Bu kümelerle ilgili inisiyatifin kullanılabilmesi için sessiz bir vakte ve sürece muhtaçlık olduğunu birkaç günlük mühletle söz ediyorlar. İsrail askeri nedenlerden ötürü şu anda bu ateşkes sürecini pek vermek istemiyor. Şu anda bunun müzakereleri var.
Öteki taraftan insanı yardımlara ait yürüyen çalışmalar var. Geçtiğimiz hafta Kahire’deydim. Orada yaptığımız görüşmelerde, biliyorsunuz Gazze’ye Refah Kapısı üzerinden yardım yapılıyor. Orada El Ariş limanına getirilen çok sayıda insani yardım var. Türkiye’den şu ana kadar 80 ton yardım gitti. Diğer ülkelerden de geliyor, öbür ülkelerle de uyumumuz devem ediyor. Mısır bu hususta çok önemli kolaylaştırıcı bir rol oynuyor. Lakin içeriye şimdi bir yardım götürülebilmiş değil.
“Farklı ülke ilgileri ve sistemli palavra barışı getirmiyor”
Bunları yaparken başka taraftan ülkelerle biz konuştuğumuzda, Filistin meseli İsrail’i de ilgilendiren bir bahis olduğu için Amerikan’ın ve Batı’nın şartsız dayanağını alan İsrailliler, Filistin sıkıntısında kendi görüşünü açıklamak isteyen, kendi gerçek sahici tutumunu ortaya koymak isteyen bölge ülkelerini bile inanılmaz derecede baskı altına almış durumdalar yıllardır. Bu ülkelerin teker teker baskı altına alınmaları, ufak teşvik edici maddi ve ticari bahislerle ve siyasi teşviklerle bunların siyasetlerini İsrail lehine kolaylaştırmaları yıllardır müddet gelen bir pratik. Bütün sistemin ortaya çıkardığı ilgiler ağı şu anda barışı getirmiyor. Ne İsrail’e ne Filistin’e inancı getirmiyor.
Burada sistematik olarak uygulanan büyük bir palavra var ve bu palavranın açıkça tabir edilmesi ve gerçek olarak milletlerarası toplumun bu sıkıntıyı sahiplenip iki devletli tahlili mümkün kılması gerekiyor. Aksi takdirde bu kriz 2014 krizinden daha büyük. 2014, 2009’dan daha büyüktü. Bundan sonraki kriz de bugünkü krizden büyük olacak. Bu akleden bütün insanlığın göreceği bir gerçek. Bu gerçeği görüp de bunun gereğini yapmamak lakin rasyonalite ile değil çok politize olmuş, biraz daha çok ağır bir kimlik siyaseti izleyen, daha çok Siyonizm’i ve Siyoniz etrafları destekleyen yapıların ortaya koyduğu bir hal. Artık bu sarmalın içinden çıkmak için neler yapılmalı, bunun arayışı içerisindeyiz. Bunun da açıkçası diplomasi ile ilerletilebilecek çok önemli alanlarının olduğunu düşünüyoruz. Gerek İslam İşbirliği Teşkilatı, BM Platformu Türkiye’nin bu görüşlerini ilerletmesi için uygun ortamlar diye düşünüyorum.
“Çözüm için tarafların hassasiyetleri gözetilmeli”
Birincisi bizim ortaya koymaya çalıştığımız görüş, her iki tarafından gerçek olarak güvenliğini gözeten bir görüş. Burada mümkün olduğunca gerçekçi, iki tarafın da menfaatini gözeten, Filistinlilerin ihmal edilmiş haklarını geri veren bir yaklaşımın bölgede rastgele bir şantaja maruz kalamadan yahut kaldığı vakitte umursamadan ortaya koyacak durumda olduğumuz için bizim görüşümüz değerli. Yani bilhassa Cumhurbaşkanımızın tutumunu biliyorsunuz problem Filistin sorunu olduğu vakit, sıkıntı öteki stratejik hususlar olduğu vakit; ülkemizi, bölgemizi, milletimizi, İslam dünyasını, Türk dünyasını yakından ilgilendiren hiçbir mevzuda, hiçbir dayatmayı, baskıyı, şantajı kabul etmiyor. Bu bu türlü olunca sizin görüşünüz gerçek olarak bedel görüyor.
“Bölge ülkeleri baskı altında”
Ama bölgedeki birçok ülke muhakkak hususlarda gerçek halini ortaya koyamıyorlar. Bunun nedeni her ülkenin kendi başına önemli siyasi, ekonomik, güvenlik sorunlarının olması. Ve bu bahiste Batı ile ABD ile bir türlü alışveriş içinde olmaları. Alışılmış bunların kendilerine karşı bir koz olarak kullanılması ve İsrail lehine hallerinin itilmesi bu ülkeler nezdinde yaralayıcı bir durum. İsrail’in bugüne kadar ortaya koyduğu politikayı da engellemeyen bir durum olarak karşılarına çıkıyor.
Türkiye ise bu sorunlardan bağımsız bir biçimde, Batı’nın dışında İslam dünyasından, bölgeden Filistinlilerin hakları için neler yapılması gerekir ve ‘biz hususta taşın altına sokmaya hazırız’ noktasında olan bir ülke. Bence bizi değerli yapan bu. Bu mevzuda biz bir irrasyonelite içerisinde değiliz, stratejik hesaplarımızda bir yanlış hesaplamaya gitmiş değiliz.
“Kınama değil, ortak tutum önemli”
İnançlarımızın ve hislerimizin kanılarımızı daralttığı bir durumda da değiliz. Biz son derece açık bir zihinle stratejik hesaplarımızı yaparak, bölgedeki aktörlerin, hegemonların ve devlet dışı öteki aktörlerin ne cinsten etkileşimler içinde olduğunu görerek, bugüne kadar aldıkları tarihi halleri da göz önüne alarak bir çıkış içerisindeyiz. Aslında biz teğe bir öteki ülkelerle konuştuğumuz vakit, bilhassa bölge ülkeleriyle bu mevzuda bizden farklı düşündüklerini görmüyoruz. Sorun ne düşündüğümüz değil, burada bir ayrılığımız yok birçok vakit. Temel sorun ortak hal koymakta ya da tek taraflı hal koymakta. Hal geliştirilemiyor İslam dünyası. Bugüne kadar çok önemli kınamalarımız oldu ve bu kınamalar çok fazla bir sonuç getirmedi.
“Çaresizlik sarmalından kurtulunmalı”
Hiç kimsenin gönlü razı değil yani bölgede. Hangi ülkeye giderseniz gidin, hakikaten bu bahis çok tatsız onlar için. Zira bir çaresizlik sarmalı içerisindeler. Biz artık bu sarmaldan çıkılması gerektiğini düşünüyoruz. Biz İslam dünyasının gerekli diplomatik platformlar kullanması durumda insanlığı da bu sarmaldan çıkarıcı bir uyarıcı vazifesi oynayabileceğine inanıyoruz. Buna da muktedir olduğumuzu düşünüyoruz. Kâfi ki İslam ülkeleri Filistin konusunda kendi potansiyellerini görsünler. Zira şöyle bir gerçeklik var; İki devletli tahlili, Filistinlilerin haklarının verilmesini, onlara karşı yapılan zulmün durdurulmasını desteklemeyen hiç kimse yok. Ama bakıyorsunuz zulmün kendisi tüm süratiyle devam ediyor ve giderek daha da boyut kazanıp, sistemli hale geliyor. Giderek daha sistemli hale geliyor, daha umursanmaz hale geliyor. İnsanlığın kendini kandırdığı bu noktada bizim ortaya daha nitelikli bir hal koymamızın bir manası olmalı diye düşünüyorum.
“Gerçeklik odağımızı kaybetmeden ilerlememiz gerekiyor”
Sahiden birçok mevzuda olduğu üzere medya üzerinden üretilen gerçeklik algısının çok sistemli işlendiği vakit jeostratejik mevzularda da işe yaradığını görüyoruz. Filistin konusu da bunlardan biri. Bizim gerçeklik odağımızı kaybetmeden rasyonel siyasetler geliştirerek ve muhatap olduğumuz aktörlerin de kapasitelerini hesaba katarak ilerlettiğimiz bir süreç var. Bu sürecin inşallah hayırlara vesile olacağını düşünüyorum. Daha da değerlisi bunun bölge için iyi olduğunu düşünüyoruz. Bilhassa barışı ve güvenliği sağlayacak daha uygun bir görüşü olan varsa biz onu da dinlemeye hazırız.
“Ukrayna’ya getirilen argüman Filistin için de getirilmeli”
Batı için üretilmiş gerçeklik algısı, Ukrayna’da bir hareketi desteklerken, Filistin’de öbür bir hareketi destekliyor. Günün sonunda aslında tıpkı denklemin aşağı üst olduğu noktada iki tarafta. Şayet Ukrayna için bir argüman getiriyorsanız birebir argümanı Filistin içinde getirmeniz gerekiyor. Nitekim kıymetlere, prensiplere dayalı, kozmik, ahlaki normlar üzerinden bir siyaset üretimi yok ortada. Bunu da beklemiyoruz esasen. Çok fazla politize edilmiş ve kimlikler üzerinden yürütülen bir siyaset var. İsrail’in kayıtsız koşulsuz her bahiste desteklenmesi ve sonucunda ortaya çıkan bir mevzu var. Yalnız şunu unutmamak gerekiyor; Yapılan her hareket, her iş, uygun veya kötü bir süreci tetikliyor. İnsanların düşünce dünyasında olabiliyor. İnsanların ve devletlerin pratiklerinde olabiliyor. Bu konuda atılan her türlü vicdan yıkıcı adım ve operasyon günün sonunda uluslararası hegomonik sistemin iflasının hızlandırılması ile sonuçlanacak. Şu anda büyük ölçüde zaten iflas etmiş durumda. İnsanları bir noktada kandırdığı bir alan vardı. Özellikle hegomanik baskı altına aldığı insan gruplarını. Ama giderek o büyüsünü de kaybettiğini görüyoruz. İnsanlık vicdanının anlatılan hikaye ile örtüşmesi için belli miktar samimiyete ve tutarlılığa ihtiyacı var. Filistin meselesinde Batı’nın hem kendine hem dünyaya söylediği bir yalan var. O yalan üzerine de ciddi bir sistem kurulamaz. Giderek kan kaybı da oluyor. Bunu da görüyoruz.
ABD’nin İsrail tutumuna eleştiri
Amerika ve bazı ülkeler stratejik bir akılla hareket etmiyorlar. Metafizik bir inanç haline dönüşen İsrail devletinin desteklenmesi meselesi Amerikan siyasetçilerinin çoğu zaman rasyonel bir politika izlemesinin önündeki en büyük engel. Belli baskı alanlarının da işe yaradığını görüyoruz. Bu Amerika açısından çok kan kaybettirici bir durum. Kendi moral üstünlüğünü son derece kaybettiren ve dünyaya söyleyecek söz bıraktırmayan bir konu. Bu hastane bombalanması meselesi büyük bir insanlık dramı. İsrail ordusu ilk anlarda çıktı “Biz uyarmıştık, sözümüzü dinlemediler” dediler. Bu aslında zımnen bunun kabulüydü. Fakat daha sonra buradan ortaya çıkan moral, pozisyon kaybının getireceği dezavantajı hesaba kaytan daha farklı kesimler, Biden’da o gün oraya gidiyordu. Hikayeyi değiştirip, başka bir boyuta taşıdılar. Şimdi tabii Biden’ın bu şartlarda oraya gelmesi ve Gazze’deki yıkıma bir bakıma onay verir durumda olması tarih tarafından not ediliyor. Bu birçok insan açısından sürpriz değil ama Amerika için çok daha farklı sonuçları doğurabilecek bir algı ortaya çıkarıyor.
Gazze’den tahliye talepleri
Tahliyeler konusunda talepler var. Şu anda 300 civarında vatandaşımız bunların bir kısmı çifte uyruklu, tahliye talebini gündemde tutuyor. Yani biz tahliye etmek istiyoruz. Bunun yanı sıra KKTC vatandaşlığı olan, başka ülke vatandaşlığı olan ama bizim tarafımızdan tahliye edilmek isteyenler var. Bunların sayısı toplamda şu an 700 civarında. Krizin ilk bir iki gününde vir miktar vatandaşımızı tahliye etmiştik. Sınır kapısı bombalanmadan önce. Geçişler şu an durmuş durumda.
Burada şöyle bir problem var İsrail, sınır kapısının açılıp sivillerin oradan çıkmasını istiyor. Mısırlılar ise insanların gelmesini değil, içeriye yardımların girmesini istiyor. Çünkü İsrail’in istediği Gazze’den çok daha fazla sivilin çıkması ve geri kalan yerde çok daha rahat askeri operasyon yapabilmek. Şimdi tabii bu Mısır tarafından kabul edilebilecek bir durum değil. Ben de Kahire’de olduğum dönemde Mısır’ın bu konuda yanında olduğumuzu söyledik. Çünkü bölgedeki Mısır, Ürdün ve Lübnan’ın Gazze sorunu ile birlikte istikrarsızlaştırma sorunu içerisinde olduğunu görmekteyiz. Biz Türkiye olarak bu ülkelerin istikrarsızlaştırılmasına karşı olduğumuzu ifade ediyoruz. Dolayısıyla sınıf kapısının ne zaman ve hangi şartlarda açık olacağı şu anda bir tartışma konusu.
İnsanı koridor için Türkiye’nin çabası
Bu konuda çalışıyoruz. Bizim için önemli olan sorunun herkes için iyi olacak. şekilde çözülmesi meselesi. Bunun için çalışıyoruz. Tüm taraflarla kanallarımız açık. Katar’ın da bu konuda çabaları var. An itibariyle özellikle bakanlık ve istihbarat teşkilatımız üzerinden yürüyen temaslarımız var. Arabulucuk rolü oynayarak zulmün kanın durması için atabileceğimiz bir adım varsa atıyoruz. Önemli olan kim yaparsa yapsın önceliğimiz kanın ve barışın tesisi.
Türkiye’nin ‘garantörlük’ önerisi
Eğer sahici ve kalıcı barışın peşinde olacaksa, bunun nasıl olacağı sorusunun cevabı birazda tarihte yatıyor. Garantörlük konusu aslında bölge ülkelerinin meseleyi aktif olarak sahiplenme meselesi bir şekilde bölge ülkeleri Filistinlilerle beraber elini taşın altına sokacaklar. Varılan anlaşmaya uymasını sağlayacak ve kendi halklarının da bu anlaşmanın tarafı olduğu vurgusunu devam ettirecek bir garantörlük sistemi. Aynı şekilde israil tarafından da işin içinde garantörlerin olması gerekiyor.
Amerika’nın koşulsuz desteği ile israil geçici zaferleri çok elde etti ama kalıcı bir güvenli barış hiç elde edemedi. Her bir krizde bir öncekinden daha fazla vatandaşı ve askeri onun da ölüyor.
Bölgedeki diğer dostlarımızın bunu uygun bulması durumunda biz bu konuda rol oynayabiliriz diye düşünüyorum. Tabii İsrail tarafında da kimler araya girecek kimler garantör olacak görmek gerekiyor.
“Barışa gidilmezse kalıcı savaş kaçınılmaz”
Alternatifi, aktörleri, kapasitelerini biliyoruz. Alternatifi çok kötü, buradan kalıcı bir barışı tercih etmezsek. Bölgede kalıcı bir savaş ve istikrarsızlık bizi bekliyor.
“İsrail’i durduracak adımlar atılmalı”
Mısır’daki zirveden beklentimiz, umarım çok olumlu şeyler çıkar. Somut adım atmaya gelince İsrail’i durduracak adımı hiç kimse atmıyor. Arkasına bir yaptırım koymadığınız zaman eleştirilerin bir anlamı olmuyor. İsrail, kapasitesi kendisinden daha az olan bir rakibi döverek, ezerek sağladığı geçici zafer hissinin ona uzun vadeli bir emniyet ve barış ortamı sağladığını düşünüyor burada da büyük bir yalan var. Kimin ne zaman saldıracağını bilemiyorsunuz niye çünkü başkasının toprağını işgal etmişsiniz.
