Ersoy, Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumunca, Türk Tarih Kurumu (TTK) Konferans Salonu’nda düzenlenen “Arkeoloji Çalıştayı”nın açılışında yaptığı konuşmada, arkeolojinin, geçmişin nasıl olduğuna dair, somuta en yakın bilgileri sunan bilim kolu olduğunu, insanın kadim seyahatindeki yapıtların arkeoloji yoluyla bugüne ulaştığını söz etti.
Arkeoloji biliminin, geçmiş uygarlıkların mahiyetini görme fırsatı sunan görsel bir şölen olduğunu belirten Ersoy, yazının icadından evvelki evreleri tanıyıp anlayabilmenin tek formülünün arkeoloji olduğunu hatırlattı.
“Türkiye’nin sahip olduğu maddi ve manevi kültür birikimi, insanlık tarihinin en değerli dönüm noktalarının yaşandığı, bugün bizi biz yapan pahaların formlandığı bir coğrafyanın ve gelmiş geçmiş tüm medeniyetlerin mirasıdır” tabirini kullanan Ersoy, kültür varlıklarının ilişkin olduğu ülkeye, topluma ve tüm insanlığa beklenen katkıyı yapabilmesi için bütünlüğünün korunması gerektiğini vurguladı.
Bir arkeolojik nesnenin fakat bağlamı içinde manalı ve pahalı olduğunu söyleyen Ersoy, şunları kaydetti:
“Bu bütünlüğe karşı en büyük tehditlerden birisi kültür varlığı kaçakçılığıdır. Bakanlık olarak, yurt içinde ve yurt dışında kurumlarımızla işbirliği ve uyum halinde bu çabayı tüm dünyada sürdürüyoruz. Kültür varlıklarımızın korunması, kaçakçılığın ve tahribatın önlenebilmesi hususlarında halkımızı, çocukları bilinçlendirmek ismine, hem basılı hem dijital çalışmalar gerçekleştiriyor, farkındalığın arttırılması için kent şehir geziyor ve yurt dışına yasa dışı yollarla çıkarılmış kültür varlıklarının iadesi için de ağır mesai harcıyoruz.
2002-2023 yılları ortasında yurt dışından iadesi sağlanan eser sayısı 12 bin 39 adede ulaşmıştır. Bu uğraşın aktifliği elbet yalnızca sayılarla ölçülemez, lakin ülkemizin bu mevzuda ne kadar ısrarlı ve önemli olduğunu tüm dünyaya göstermesi açısından da değerli bir data olarak değerlendirilmelidir. Kültür varlığı kaçakçılığıyla uğraşın yalnızca kriminolojik bir çalışma alanı değil, müdafaa faaliyetinin ve araştırmalarının vazgeçilmez bir bileşeni olduğu artık kabul ediliyor. Bizim de ülke olarak bu alanda uzmanlığımız ve deneyimimizle ön sıralarda olduğumuzu rahatlıkla söyleyebiliriz.”
Bakan Ersoy, Anadolu’daki kültürel ve tarihi zenginliğin daha 16. yüzyıldan itibaren seyyahların ilgisini çektiğini, bu ilginin 19. yüzyılda kazılara dönüştüğünü ve 21. yüzyıl Türkiye’sinde ise çok uluslu, disiplinler ortası, kurumsallaşmış hafriyat, muhafaza ve araştırma konseptine büründüğünü lisana getirdi.
TTK’nin kurulduğu günden itibaren arkeolojiye büyük ehemmiyet verdiğini, 1933 yılında Cumhuriyet’in birinci ulusal hafriyatı olan Ahlatlıbel’deki kazıyı Hamit Zübeyr Koşay’ın, Ankara Karalar’daki ikinci kazıyı da Remzi Oğuz Arık’ın yürüttüğünü anlatan Ersoy, 1935’te iki ismin Alacahöyük hafriyatında güçlü buluntular çıkararak, Anadolu tarihine ışık tuttuğunu anımsattı.
“Sadece Karahantepe için değil, Yakın Doğu’daki tüm Neolitik Çağ yerleşmeleri için yeni bir örnek”
TTK’nin bütçe imkanları doğrultusunda, kazılara maddi takviye sağladığını kaydeden Ersoy, Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün işbirliğinde kazıların 2019’dan itibaren yıl uzunluğu sürdürülmesinin sağlandığını aktardı.
Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“2019 yılında 20 kazımızla başlayan bu projemiz her yıl eklenen yeni kazılarla birlikte bugün prestijiyle 133’ü geçti. Beşinci yılındaki bu projeyle çalışmalara ivme kazandırılmıştır. Yaz aylarına sıkışıp kalan hafriyat yapma dezavantajı ortadan kalkmış, iş yapma hacminde yüzde 65’e ulaşan bir artış gözlenmiş oldu. Bu olumlu gelişmelerle dünya çapında ses getiren işlerimiz olmuştur. Böylelikle ‘Dünya Mirası Listesi’ne daha çok arkeolojik alanımız dahil edilebilmektedir. Öbür yandan yıl uzunluğu süren kazıların, yereldeki istihdam sağlama ve öteki motivasyonlarla önemsendiği, bu bağlamda lokal destekçilerin ilgisini arttırdığını da memnuniyetle gözlemlemekteyiz.”
Yabancı bilim heyetlerinin de katıldığı “12 Aylık Hafriyatlar Projesi” ile dokuz alanda sürdürülen “Neolitik Devir Araştırma Projesi”nin de ilerlediğini belirten Ersoy, “Özellikle Neolitik Devir çalışması sürecinde, ‘Taş Tepeler’ markası ile Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu, Anadolu ve dünya çapında yeni bir kültürel destinasyonun sunulması planlanmıştır.” diye konuştu.
Çalışmalar kapsamında son günlerde bilhassa Göbeklitepe ve Karahantepe’de ortaya çıkarılan heykellerin, projenin yerindeliğini bir defa daha gösterdiğini vurgulayan Ersoy, şu bilgileri paylaştı:
“Karahantepe’de geçtiğimiz günlerde açığa çıkarılan insan heykelinin akabinde ihtimamla yapılmış taş kap, taş tabaklar, hayvan heykelcikleri üzere yapıtlardan oluşan bir buluntu kümesi, 11 bin yıl öncesinden günümüze ulaşan eşsiz bir buluntu kümesini oluşturmaktadır. Şimdi hafriyatı tamamlanmamış olan bu yerin Neolitik arkeoloji açısından son yılların en etkileyici buluntu kümesini bizlere sunduğunu ve bu buluntuların tarih öncesi sanatın eşsiz örnekleri olduğunu söylemek mümkün olmakla birlikte, buluntular yalnızca Karahantepe için değil, Yakın Doğu’daki tüm Neolitik Çağ yerleşmeleri için yeni bir örnek oluşturmaktadır.”
37 modül eser İsviçre’den yurda dönüyor
Bakan Ersoy, “43. Milletlerarası Hafriyat, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu”nu Cumhuriyet’in 100. yılında 16-20 Ekim’de, Ankara’da Hacı Bayram Veli Üniversitesi işbirliğinde gerçekleştireceklerini söyleyerek, “Sempozyum öncesi bu çalıştayımız, bedelli hafriyat liderlerimizi teğe bir dinleme, takviyelerin katkısını yakından görme, bilgi ve yayın üretimini ele alma, arkeolojik araştırmaların niteliklerini kıymetlendirme fırsatı sağladı.” sözünü kullandı.
Ersoy, Türkiye ve İsviçre ortasında geçen yıl imzalanan kültür varlığı kaçakçılığının önlenmesine yönelik ikili muahede kapsamında sağlanan birinci eser iadesiyle ilgili müjdeli bir haberi paylaşmak istediğini belirterek, şöyle devam etti:
“Bu alandaki çalışmaları daha ağır bir formda sürdürmek ismine müdürlük seviyesindeki kaçakçılıkla uğraş şubemizi, daire başkanlığı düzeyine çıkardık. Bunun sonuçlarını da ağırlaşan önleyici önlemlerde, artan farkındalık projelerinde ve bilhassa yasa dışı yollarla ülkemizden çıkarılmış olan yapıtların iadesinde görmekteyiz. İsviçre Konfederasyonu Lideri Alain Berset ile karşılıklı olarak imzaladığımız mutabakatla bu alandaki ortaklığımızı, güç birliği niyetimizi ortaya koymuştuk.
Urartu devri kap kacak, koşum kadrosu üzere modüllerle bir arada, Roma devri bir geyik heykelinin de ortalarında bulunduğu 37 kesim yapıtımız artık ilişkin olduğu topraklara dönüyor.”
Mehmet Nuri Ersoy, yapıtların, Türkiye’nin Bern Büyükelçisi Ece Özbayoğlu Acarsoy tarafından İsviçre makamlarından bugün teslim alınacağını bildirerek, “Eserlerimizin iadesi çalışmalarına katkı sağlayan herkesi tebrik ediyorum.” dedi.
– Öteki konuşmalar
Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu Lideri Prof. Dr. Derya Örs de arkeolojinin ilmi bir hüviyet kazanmasını sağlayan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Türk Tarih Kurumunun kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, arkeoloji üzerine söylediği kelamların bugüne ışık tuttuğunu tabir etti.
Örs, Atatürk’ün bu kelamlarının ulus inşa sürecinde tarih ve arkeolojiye verdiği pahası gösterdiğini vurgulayarak, şunları lisana getirdi:
“Milli Gayret’ten şimdi çıkmış, imkansızlıklar içinde olan bir ülkede daha Cumhuriyet’in birinci yıllarından itibaren arkeoloji çalışmalarının yürütülmesine başlanmış, Türk Tarih Kurumu kurulmuş. Yeniden Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün deyişiyle büyük devlet kuran ecdadımızın sahip olduğu, büyük ve şümullü medeniyetlerin gün yüzüne çıkarılması için arkeoloji ve tarih seferberliği başlatılmıştır.”
Türk Tarih Kurumu Lideri Prof. Dr. Yüksel Özgen ise kurumun, Cumhuriyet’in birinci yıllarından bugüne kadar Türk tarihini aydınlatmaya çalışacak malzemeyi toplayarak, bilimsel çalışmaları yürüten, alanın uzmanlarına bütçe doğrultusunda maddi dayanak sağladığını söyledi.
Özgen, arkeoloji çalışmalarındaki yeni bulgular ve saptamaların masaya yatırılacağı çalıştayın, iki gün süreceğini belirtti.
