Orta son ve lise son sınıf öğrencileri için eğitimlerinin gidişatını etkileyecek imtihanlar yaklaşıyor. Bu sene pandemi ve imtihan tarihi belirsizlikleri, bunun yanında öğrenciler ve yakınları ortasında yaşanan koronavirus enfeksiyonları nedeniyle çocukların gerilimi daha da fazla. Fakat bunların önüne geçmenin yolları var. Aileler imtihan gerilimi yaşayan çocukları için neler yapabilir, imtihan gerilimi yaşayan çocuğa yardımcı olmanın yolları nelerdir, fark edilmeyen imtihan gerilimi nasıl anlaşılabilir, bilhassa hangi çocuklar imtihan gerilimini daha çok yaşar? Sorularınızın karşılığını Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Yard. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel veriyor.
İmtihan herkes için dert uyandırıcıdır, her çocuk az ya da çok bu gerilimi yaşıyor. Hatta aşikâr bir derecede kaygılanmak imtihana daha yeterli hazırlanmayı sağlayabiliyor. Lakin kimileri için bu gerilim kaldırabileceğinden fazla oluyor. Bu çocuklar için imtihan gerilimi ya da imtihan korkusu kavramından bahsediyoruz. Bu çocuklar imtihanda başarısız olacaklarına dair ağır kaygı yaşıyorlar ve sonuç olarak performansları olumsuz etkileniyor. İmtihan yalnızca çocuğun değil tüm ailenin hayatını etkiliyor ve gerilime neden oluyor.
Bazı çocuklarda imtihan gerilimi fark edilemeyebiliyor
Çocuklarda imtihan gerilimi olduğunu anlamak bazen gözden kaçabilir. Kimi çocuk bunu açıkça lisana getirebilirken kimi hiç etkilenmediğini söyleyip yalnızca karın ağrıları yaşıyor olabilir. İmtihan telaşı yaşayan çocuklarda en sık görülen belirtiler kalp çarpıntısı, bayılacak üzere olma, nefes daralması, mide bulantısı, karın ağrısı, ellerde titreme, ağız kuruluğu ve terlemedir. Düşünsel seviyede ise, başarısız olacağı fikirleri, yetersizlik hisleri, bu nedenle ağır suçluluk duygusu ve dikkatini veremediğini düşünme göze çarpar. Uykuya dalamama ya da sık uyanma üzere uyku problemleri, bedende gerginlik hissi, kas ağrıları görülebilecek öbür belirtilerdendir. Çocuklar imtihanda başarılı olacağından korkarken, neden olarak başarısız olursa akılsız ve kıymetsiz olarak görüleceğini tahminen yeteri kadar sevilmeyeceğini düşünür.
Sınav gerilimi yaşayan çocuğa dayanak aldırmak için geç kalınmamalı!
Kimi aileler çok daha evvelden takviye almaya başladılar. Kimi aile ne yapacağını ve nereden başlayacağını bilemiyor. Kimi aile ise imtihan gerilimi için takviye alınabileceğini bilmiyor ve yalnızca çocuğuna “önemli değil, istediğin yer olmasa da olur” diyerek rahatlattığını düşünüyor. Meğer ki ebeveynler bu üzere telaffuzlarla çocuğun kendi üstünde beklenti hissetmeyeceğini düşünerek onu rahatlatabileceğine inanmaktadır fakat aslında çocuk kendi beklentileri nedeniyle bu gerilimi yaşadığı için pek bir tahlil olmamaktadır. İmtihan gerilimi yaşayan bir çocuk kesinlikle bir çocuk-ergen psikiyatristinden takviye almalıdır. “Tedaviye gerek yok, her şey imtihan değil, eninde sonunda bir yere girecek” niyeti her vakit yanlışsız bir yaklaşım değildir. İmtihan gerilimi çocuğun gerçek potansiyelini yansıtmasını mahzurlar. Tedavi edilmeyen gerilim ve anlaşılmamış altta yatan nedenler ileride öteki biçimlerde karşısına çıkabilir. Genelde performans gösterilmesi gereken bu yerler öbür imtihanlar, sunum yapma üzere her vakit karşılaşacağı ve eninde sonunda bir deva bulunması gereken aksi takdirde kişinin kendini soyutlayarak ömrünü kısıtlamasına neden olabilecek durumlar olarak karşısına çıkabilir. Halbuki ki imtihan gerilimi dayanak alındığı takdirde tedavisi mümkün olan bir durumdur. Tedavisi mümkün bir durum için takviye almak yerine çocuğun imtihanda kendi performansını daha az göstermesini kabul etmek bir kaçınma davranışıdır. Bu davranışın çocukta ileri devirlerde de yaşanması imtihan sonrası okul ve iş hayatında benzeri korkuların ve maksada ulaşamamanın karşısına tekrar çıkabilmesine neden olabilir.
Hangi çocuklar daha çok imtihan gerilimi yaşıyor?
İmtihan gerilimi daha çok korkulu çocuklarda görülür. Bu çocuklar başarısız olmaktan kaygılanırlar ve imtihanla ilgili olumsuz senaryoların gerçekleşeceğine inanırlar. Çocuğun imtihan için çalışmış ve hazırlanmış olması korkuyu azaltmayabilir. Fakat yeteri kadar çalışmamış olmak, dikkat dağınıklığı, yeteri kadar organize olamama korkuları arttırabilir. Bu telaşlar imtihan yaklaştıkça çığ üzere büyür. Bu çocukların bir kısmında mükemmelliyetçi bir kişilik yapısı olabilir. Yeniliğe ve değişikliğe kolay alışamayan çocuklar olabilir. Yanılgı yapmaktan korkma, yanılgı yapmamak için daha fazla uğraş sarf etme, kendilerini ve başkalarını kolaylıkla eleştirme öteki özellikleri olabilir. Kendini diğerleri ile kıyaslayanlar, diğerlerinin muvaffakiyetini takip edenler daha kolay kaygılanabilir. İmtihanda başarısız olursa sevilmeyeceğini, alay konusu olacağını düşünüyor olabilir. Ebeveynleri için muvaffakiyetin değerli olduğu çocuklarda daha fazla imtihan korkusu yaşanmaktadır. Ebeveynlerin de bu gerilimli durumla kolay baş edememesi halinde korkuları bulaşabileceği için çocuğun da derdi daha fazla olacaktır. Yetersiz uyku da imtihan telaşını arttıran etkenlerden biridir.
Tedavi için vakit gereklidir
Çocuk düzgünce değerlendirildikten sonra tedavi için ilaçlı ya da ilaçsız seçenekler mevcuttur. Lakin bu tedavilerin uygulanabilmesi için belli bir vakte muhtaçlık olması nedeniyle ebeveynlerin müracaat için geç kalmaması kıymetlidir. Tedavide çocuğun olumsuz niyetlerinin kaynaklandığı yanlış inanışlar düzeltilir. Bilhassa imtihan esnasında korku belirtilerini nasıl yorumladığı ve bu belirtilerle nasıl başa çıkacağı, nasıl daha sakin kalabileceği öğretilir. Ruhsal dayanak yanında çocuğun okuldan takviye alması, daha planlı çalışması, çalışmayı alışkanlık haline getirmiş olması, amaçlarının gerçekçi olması korkuyu azaltacaktır. Birebir halde ebeveynlerinden dayanak alması, her şartta yanında olunacağını hissetmesi rahatlatıcı olur.
