Bankacılığın tarihinde de bu ailenin ismi var… İlk banka nasıl kuruldu?

Bugün 21’inci yüzyılın birinci yarısındayız ve artık dijital paradan ve kripto zincir teknolojilerinin gelişiminden bahsediyoruz. Ancak insanlığın çağdaş finansı ve bankacılığı bugünlere getirmesi pek de kolay olmadı. Paranın çağdaşlaşması Lidyalılara, bankacılık da zenginlerin paralarını emanet edebilecekleri inançlı yerler aradığı yıllara kadar gidiyor. Yani o da çabucak hemen birinci parayla tıpkı periyoda tekabül ediyor. Pekala çağdaş bankacılığın doğuşu nerede ve nasıl oldu?

Ne vakit ortaya çıktı?

Bankacılığın geçmişi aslında birinci parayla birebir. Zira beşerler zenginleştikçe paralarını saklamak için muteber yerlere gereksinimleri olduğunu fark ettiler. Medeniyetin doğduğu Mezopotamya, Mısır, Yunan ve Roma’da yani antik periyotta tapınakların bodrumları, banka vazifesi görüyordu. Zira tapınaklar kutsal yerlerdi ve zenginlerin servetlerini burada rahipler, tapınak çalışanları ve silahlı muhafızlar koruyordu. Bu nedenle savaş vakitlerinde yağmalanmaları da kaçınılmaz oluyordu.

Arşivler, o devirlerde tapınakların kasa fonksiyonunun yanı sıra borç para verdiklerine de dikkat çekiyor. Tapınaklar ekseriyetle hükümdarlara verilen krediler de başta olmak üzere büyük ölçüdeki kredileri yönetiyordu, geri kalanları ise güçlü tüccarlar ve tefeciler üstleniyordu.

Modern bankacılığın kökleri Orta Çağ’da

Bugünkü bankacılık dalının köklerini bulmak için Orta Çağ’a gitmemiz gerekiyor. Kaynakların birçok, çağdaş bankacılığın Rönesans öncesinde Ceneviz, Venedik ve Floransa üzere İtalyan kent devletlerinde ortaya çıktığını yazıyor. Bunda bilhassa Venedikli ve Cenevizli tüccarların hissesi büyük. Hatta banka sözcüğünün kökeni dahi İtalyanca’da “para işleriyle uğraşan kişinin tezgahı” manasına gelen “banco/banca” sözlerine dayanıyor (“bango” sözü ülkemizde hala kimi yörelerde tezgah manasında kullanılır).

Bankacılık daha sonra Rönesans’ta düzgünce gelişiyor. Venedikli ve Cenevizli tüccarların karadan ve denizden Asya, Orta Doğu, Akdeniz ve Kuzey Afrika’ya yaptıkları ticaret, bu yıllarda bankacılık bölümünde kredi ve kredi faizleri, sigorta, senetler, çift taraflı defter tutma üzere alanlarda gelişmeler yaşanmasını sağlıyor.

Rönesans ressamlarından Marinus van Reymerswaele’nin Banker ve Eşi isimli tablosu. Kaynak: Wikimedia Commons

Birincisi, bu devirde tek bir tüccar için kâfi sermayeyi toplamak güç olduğundan iştirakler gelişmeye başlıyor. Zira iştirakler, tüccarlara gemilerin masrafı, mürettebatın maaşları, ticareti yapılan malların ve seyahatler için gerekli materyallerin fiyatları üzere bütün kalemlerin karşılanmasına imkan tanıyordu. Tüccarlar ayrıyeten büyük ölçülerde paralarla çalıştıklarından, karlarını güvendikleri bireylere bırakmak istiyorlardı.

Yetersiz sermaye meselesini çözmenin bir öbür yolu da kredi kullanmaktı. Üstelik o periyotta dolanımdaki nakit ölçüsü da ticareti geliştirmeye yetmiyordu. Kambiyo senedi olarak bilinen kredi ve senetlerin kullanılmasına da bu biçimde başlandı.

Sigorta nasıl ortaya çıktı?

Bir de tüccarlar kendilerini berbat hava şartlarından ve korsanlardan korumak için seyahatlerini sigortalatmak muhtaçlığı duyuyordu. Gemiler, seyahatleri boyunca çok sayıda tehlikeyle karşı karşıya kaldıkları için sigorta oranları da ekseriyetle yüksekti.

Avrupa’nın en büyük ailelerinden Medicilerin bankacılık bölümünün gelişmesinde hissesi büyük. 1397’de kurulan Banco Medici, o periyot Avrupa’nın en büyük bankaları ortasında yer alıyordu ve ailenin nüfuzunun en büyük destek noktalarından biriydi. Kurucusu, Giovanni di Bici de’Medici, birebir vakitte arkadaşı olduğu Papa XXIII. Johannes’in bile bankacılığını üstlenmişti.

Medici Bankası’nın kurucusu Giovanni di Bici de’Medici. Kaynak: Wikimedia Commons

İtalya’yla birebir periyotta Almanya’da da Nuremberg, bölümün bir öbür merkezi oluyor. Avrupa’da bankalar 16’ıncı yüzyıldan itibaren ikiye ayrılıyor: Döviz ve mevduat bankaları… İngiltere, Venedik, İsveç, Fransa ve Almanya bankalarının mevduat bankaları olarak kurulduğu bilinmekte. Sonra kurulan Hamburg ve Amsterdam bankaları ise döviz bankasıydı. Onların çalışmaları da başka ülkelerle ticareti kolaylaştırmaya odaklanıyordu.

Merkez bankalarının doğuşu

İlk merkez bankası 1668’de, İsveç’te kuruldu. Akabinde İngiltere’de 1694, Fransa’da 1800, Hollanda’da 1814, Avusturya-Macaristan’da 1817, Belçika’da 1850, Almanya’da 1875, Japonya’da 1882, İtalya’da 1893 ve ABD’de 1913 yıllarında merkez bankaları açıldı. Osmanlı’da merkez bankasının temeli pozisyonundaki Ottoman Bank ya da Bank-ı Osmanî‘nin kuruluşu da 1856 yılına gidiyor.

Kaynaklar: Banca D’Italia, Britannica, Study Smarter, Invostepida, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası