Resmi Gazete’nin bugünkü sayısında yer alan karara nazaran, AYM Genel Heyeti, makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği savlı bir kişisel müracaatta düşme kararı verdi.
Yüksek Mahkemenin münasebetinde, daha evvel birebir bahiste pilot karar verildiği belirtildi. Bu karara karşın yargılamaların makul müddette sonuçlandırılmadığı savıyla Anayasa Mahkemesinden evvel müracaat yapılabilecek daima bir düzenek oluşturulmadığı tabir edilen münasebette, yapısal sorun tespit edildiği halde bu husustaki bütün ihlal tezlerinin Anayasa Mahkemesince birinci elden incelenmesine devam edilmesinin, ferdi müracaatın ikincillik prensibi ile bağdaşmayacağı kaydedildi.
AYM’nin münasebetinde, emsal mevzularda artan müracaatlar karşısında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM), bu sorunun kökenine yönelik bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğine işaret ettiği bildirildi. AİHM’e nazaran, pilot kararlar karşısında yapılanın tazminat vermekten öteye geçmediği, bunun da sorunu ortadan kaldırmadığı belirtilen kararda, “AİHM’e nazaran bütün bu konular, birebir sistematik ihlalden kaynaklı müteakip davalara yönelik yaklaşım formunu değiştirmeyi gerektirmektedir. AİHM, yapılması gerekenin müracaatlara tek tek yanıt verilmesi değil, sorunun kökenindeki nedenlere yönelik kati bir yaklaşımın benimsenerek, kararların icrasına ait problemlere bir tahlil bulunması olduğunu açıklamıştır.” denildi.
Benzer içerikli davalarda devamlı tıpkı kararların verilmesinin “işe yaramayacağı” vurgulanan münasebette, AİHM’in içtihatları doğrultusunda gibisi davalara bakılmaması ve kayıttan düşürülmesine karar verilmesinin mümkün olduğu tabir edildi.
“Sürekli olarak tazminat ödenmesi yapısal sorunu ortadan kaldırmaz”
Gerekçede, AYM’ye yapılan ferdî müracaatın ikincil nitelikte bir müracaat yolu olduğu, “temel hak ve özgürlüklerin ihlal tezlerinin öncelikle genel yargı mercilerinde olağan kanun yolları ile tahlile kavuşturulması gerektiği” bildirildi.
Yüksek Mahkeme’de 2022 prestijiyle derdest 130 bin müracaattan 80 bininin makul müddette yargılama hakkının ihlali savına ait olduğu, 2 Temmuz 2013’ten bugüne 55 binden fazla müracaatta ihlal kararına hükmedildiği aktarılan kararda, yargılaması makul müddette tamamlanmayan herkese Anayasa Mahkemesince birinci elden daima olarak tazminata hükmedilmesinin yapısal sorunu ortadan kaldırmayacağı vurgulandı.
Gerekçede, AYM tarafından daha evvel makul müddette yargılanma hakkının ihlali argümanı konusunda pilot karar verildiği, yapılan her müracaatın incelenmeye devam edilmesinin verilen pilot kararın mana ve kıymetini ortadan kaldıracağı aktarılarak, şu değerlendirmede bulunuldu:
“Pilot karar uyarınca makul müddette yargılanma hakkının ihlali teziyle yapılan müracaatların birinci elden Anayasa Mahkemesi tarafından incelenmesi mümkün olmayıp kelam konusu pilot karar doğrultusunda tesirli bir müracaat yolu oluşturulduktan sonra anılan müracaatların incelenebileceği sonucuna varılmıştır.”
Aynı bahiste Tazminat Komitesi’ne müracaat hakkı tanındığı anımsatılan AYM’nin münasebetinde, bundan sonraki müracaatlarda düşme kararı verilmesi gerektiği bildirildi. Münasebette, şu sözler yer aldı:
“Pilot karardaki unsur ve temeller dikkate alındığında makul müddette yargılanma hakkının ihlali teziyle yapılan müracaatın incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmediği için müracaatın düşmesine karar verilmesi gerekir. Bu doğrultuda 6384 sayılı Kanun’un süreksiz 2. hususu ile 9 Mart 2023 tarihine kadar Anayasa Mahkemesi önünde makul müddette yargılama yapılmadığı argümanına ait derdest müracaatlar için Tazminat Kurulu’na müracaat imkanı getirildiğinden 10 Mart 2023 tarihinden itibaren yapılan müracaatlarda düşme kararı verilmesi gerekir.
AYM’ye başvurulmadan evvel makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiği argümanıyla müracaat yapılabilecek idari yahut yargısal müracaat yolunun ihdas edilmesi halinde anılan yolun tesirli ve erişilebilir olup olmadığı, kâfi bir giderim sağlayıp sağlamadığı konularında Anayasa Mahkemesince yine bir kıymetlendirme yapılacaktır. Sonuç olarak makul müddette yargılanma hakkının ihlali argümanıyla yapılan müracaatın incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmediğinden düşmesine karar verilmesi gerekir.”
Karşı oy: “Yargılamaları uzatan temel sıkıntılar çözülene kadar mahkememizce incelenmeli”
Anayasa Mahkemesi Genel Heyetinin çoğunluk görüşüne katılmayan üye Emin Kuz, AİHM’in, Ümmühan Kaplan/Türkiye kararında, makul müddette yargılanma hakkının ihlalinin Türkiye’de uzun yıllardır devam ettiğini ve iç hukuk tertibinde yapısal ve sistematik bir sorun oluşturduğunu belirttiğini hatırlattı. Kuz, karşı oy münasebetinde şu görüşlere yer verdi:
“Herkes tarafından kabul edilen lakin gereği yapılmayan ‘Geciken adalet, adalet değildir.’ telaffuzunun zarurî kıldığı önlemler alınıncaya kadar, bu yapısal ve sistematik sorunun adil yargılanma hakkının ihlaline yol açmaya devam edeceği de açıktır. Bu prestijle pilot kararımızda belirtilen yapısal sıkıntıların ortadan kaldırılmasına katkı sağlayacak önlemlerin alınmasına, bu kapsamda, yalnızca yapılacak ferdi müracaatlardan evvel gidilebilecek tesirli ve daima bir müracaat yolu oluşturulana kadar değil, birebir vakitte ülkemizde yargılamaların uzamasına yol açan temel problemleri çözecek öbür düzenlemelerin de yapılmasına kadar, makul müddette yargılanma hakkı ve bu hakla ilişkili olarak tesirli müracaat hakkının ihlal edildiğine ait argümanların mahkememizce incelenmesine devam edilmesi gerekir.”
Çoğunluk görüşüne katılmayan üyeler Selahattin Menteş ve Yıldız Seferinoğlu da Anayasa Mahkemesi önünde derdest olan yargılamaların makul müddette sonuçlandırılmadığı tezli müracaatlara ait Tazminat Kurulu’na gitme imkanı getirilmişse de yasama organınca bu bahiste rastgele bir düzenleme yapılmadığına işaret etti.
Makul müddette yargılanma haklarının ihlal edildiği yahut edilmediği tarafındaki kararların, AYM’nin yerleşik içtihadı haline geldiği belirtilen karşı oy münasebetinde, gerekli yasal düzenlemenin yapılmaması, anılan pilot kararın kıymetini yitirecek olması ve mahkemenin öbür temel hak ve özgürlüklerin ihlali argümanlı müracaatları incelemesinin güçleşeceği üzere münasebetlerle düşme kararı verilemeyeceği kaydedildi.
