657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “aile yardımı ödeneği” başlıklı 202’nci hususunun birinci ve ikinci fıkralarında yapılan düzenlemeye nazaran;
” Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir.
Bu yardım, memurun her ne biçimde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan yahut rastgele bir toplumsal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500*, çocuklarından her biri için de 250 gösterge sayısının (72’nci ay dahil olmak üzere 0-6 yaş kümesinde yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek ölçü üzerinden ödenir. Eşlerden birine iş akdi yahut toplu kontrat gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği daha düşük ise, yalnız ortadaki fark ödenir. Bu fıkrada yer alan gösterge sayılarını 3 katına kadar artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.”
*Kamu Vazifelilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Toplumsal Haklara Ait 2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6. Periyot Toplu Sözleşme’nin 46’ncı hususuna nazaran; 657 sayılı Kanunun 202’nci unsuru uyarınca eş için aile yardımı ödeneği gösterge sayısı “2273” olarak uygulanmaktadır.
657 sayılı Kanunun bu düzenlemesine nazaran; evli olan devlet memurlarının aile yardımı ödeneğinden yararlanabilmesi için aşağıda belirtilen iki kıymetli alternatifli kural bulunmaktadır. Bunlar;
1. Eşlerinin her ne formda olursa olsun menfaat karşılığı çalışmaması (veya)
2. Rastgele bir toplumsal güvenlik kuruluşundan aylık almaması
Bu bahse husus koşulların varlığı, memurların kurumlarına vermiş olduğu aile durum bildirimi ve durumunda değişiklik olması halinde bildirimin yenilenmesi halinde tespit edilebilmektedir. Bunun yanında, kurumların bünyelerindeki kontrol elemanlarınca yahut Sayıştay kontrolü sırasındaki yapılan tespitlerle de bu durum ortaya çıkmaktadır.
Sayıştay 1. Dairesinin bir kararında (Yılı:2021, Karar No:10898, İlam No: 77, Tutanak Tarihi 23.02.2023); aile yardımı alan şahısların eşlerine ilişkin hizmet dökümlerinin (sigortalılık tescil ve hizmet kayıtları) incelenmesi sonucunda, . yılında. memurun eşleri tüm yıl yahut belirli devirlerde menfaat karşılığı çalıştığı yahut toplumsal güvenlik kuruluşundan aylık aldığı halde ilgili mevzuata muhalif olarak aile yardımı aldıkları ve hasebiyle bu memurlara ilgili mevzuata alışılmamış olarak eş için öngörülen aile yardımı ödeneği verilmesi sonucu kamu ziyanı oluşmuştur formunda karar kurulmuştur.
Sayıştay Temyiz Konseyi tarafından verilen bir kararda (Tutanak No: 37144, Tarih: 07.05.2013); “isteğe bağlı” olarak prim ödeme ve SGK No’sunun bulunmasını “Bireysel Özel Emeklilik” sisteminden farklı düşünmemek gerektiği, hasebiyle aile durumu bildirimi doğrultusunda, aile yardımı almış olan X eşi .’ın “ücret elde eden bir eş” olarak değil de “çalışmayan ve rastgele bir geliri olmayan eş” kapsamında kıymetlendirilmesi gerektiğinden X.’e (eş için) aile yardımı ödenmesinde mevzuata terslik bulunmadığı halinde karar kurulmuştur.
Çalışan eşin aylıksız müsaadeli olması halinde çalışan başka eşe aile durumu bildirimini yenilemesi yoluyla talepte bulunması durumunda aile yardımından yararlanılır.
İşsizlik ödeneği alan eşin aile yardımından yararlanması gerektiğine dair periyodun Devlet İşçi Başkanlığı’nın 18.11.2013 tarihli 17743 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. Görüş yazısında, işsizlik ödeneği süreksiz vadeli yapılan bir ödeme olarak görülmüş, işsizlik ödeneği alan eş için aile yardımı bildirimi yapılması halinde aile yardımı ödeneği verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Bedelsiz kiralanan bir toprakta zirai faaliyete başlayan ve ziraat odası kaydından ötürü BAĞ-KUR ile ilişkilendirilen kişinin memur eşine aile yardımı ödenmeyeceğine dair devrin Devlet İşçi Başkanlığı’nın 30.04.2010 tarihli 8193 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. Görüş yazısında, bu durum her ne halde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmıyor olma kararına karşıtlık teşkil ettiği belirtilmiştir.
Danıştay Beşinci Dairesinin bir kararında (T:11.04.1985, E:1981/1465, K:1985/960); eşi de memur olan davacıya 657/202 husus kararı uyarınca aile yardımı ödeneği ödenmemesinde hukuka terslik bulunmamıştır.
Sonuç olarak üstte yer verilen açıklamalar ışığında, çalışan memur eşler aile yardımı ödeneğinden yararlanamazlar.
