Türkiye tarihinde ikinci kere enflasyon muhasebesi uygulamaya hazırlanıyor. Gelir kaybı telaşıyla yine ertelenmezse 2023 yıl sonu mali tabloları enflasyon muhasebesine nazaran düzenlenebilir.
Mehmet Şimşek’in yabancı yatırımcılara geleceğini söylediği enflasyon muhasebesi Borsa İstanbul’da hangi pay senetlerini daha fazla etkileyebilir? Faydalanacak ya da zorlanacak pay senetleri hangileri olacak?
Borsada yılın son çeyreği ile birlikte şirketler mali tablolarında kıymetli değişikliklere yol açabilecek bir periyoda girdiler. Yeni bir erteleme yapılmazsa 31 Aralık 2023 tarihli bilançolarda enflasyon muhasebesi uygulanacak. Türkiye’de enflasyon muhasebesinin koşulları aslında 2021 yılında oluşmuştu. Lakin o periyot iktisat idaresi iş dünyasından gelen talepleri dikkate alarak enflasyon muhasebesinin uygulanmasını 2023 yıl sonuna ertelemişti. Geldiğimiz noktada Ankara kulislerinde enflasyon muhasebesine yönelik çalışmalar yapıldığı, bu sefer bir ertelemeye gidilmeyeceği konuşuluyor.
Enflasyon muhasebesi nedir?
Enflasyonun yüksek olduğu periyotlarda paranın satın alma gücündeki değişimler nedeniyle bilançoların nakdî olmayan kalemleri gerçek pahalarını yansıtmazlar. Duran varlıklar, stoklar üzere kalemler elde edilme kıymetleriyle bilançoya girerler ve sonraki periyotlarda de o bedelle bilançoda yer alırlar. Lakin yüksek enflasyon nedeniyle bu kalemlerin rayiç pahası artmıştır ve bilançodaki bedel gerçeği yansıtmaz. Bu da bilançoların şirketlerin gerçek durumunu göstermemesine yol açar. Enflasyon muhasebesi ile bu kalemler gerçek bedellerine getirilerek şirketin durumunun daha sağlıklı formda görülmesi sağlanır.
Enflasyon muhasebesinin hangi şartlarda uygulanacağı Vergi Tarz Kanunu’nun yinelenmiş 298’inci unsurunda yer alıyor. Buna nazaran ÜFE artışının son üç yılda yüzde 100’ün ve içinde bulunulan yılda yüzde 10’un üzerinde artması halinde enflasyon muhasebesi uygulanması gerekiyor. Türkiye’de Aralık 2021’de bu koşullar sağlandı. Fakat kanuna eklenen bir unsur ile enflasyon muhasebesi iki yıl ertelenerek 31 Aralık 2023 tarihli mali tablolarda uygulanması karara bağlandı. Enflasyon düzeltmesi koşulların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın 31 Aralık 2023 bilançolarında uygulanacak. Kanun kararına nazaran enflasyon muhasebesi uygulanmaya başladıktan sonra iki kaideden biri gerçekleşmeyene kadar devam edecek. Ağustos 2023 prestijiyle baktığımızda son üç yıllık ÜFE artışı yüzde 430, yıllık ÜFE artışı da yüzde 49,41 seviyesinde bulunuyor. Bunun manası 2024 yılında da enflasyon muhasebesinin uygulanması gerektiği. Hatta ÜFE artışı tek haneye inene kadar da devam edeceği söylenebilir. Burada değerli bir not da eklemek gerekiyor. İşlevsel para ünitesi Türk Lirası dışında öbür bir para ünitesi olan yani muhasebe kayıtlarını dolar, euro üzere öbür para üniteleriyle tutan şirketler enflasyon muhasebesi kapsamında olmayacak.
İş dünyası enflasyon muhasebesi istiyor
Enflasyonun şirketler üzerindeki en büyük negatif tesiri kâr sayılarının olduğundan yüksek görünmesi ve bunun sonucunda yüksek vergi ödemeleri. Olmayan kârın vergisini ödedikleri için de vakitle şirketlerin işletme sermayeleri ve öz kaynakları erimeye başlar. Bu da finansman gereksiniminin daha da artmasına neden olur.
Bu yüzden endüstriciler artık enflasyon muhasebesinin uygulanmasının koşul olduğu görüşünde. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Lideri Rifat Hisarcıklıoğlu, Kasım 2022’de toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada “Enflasyon muhasebesi firmalarımız için mecburî bir muhtaçlık haline geldi. İş dünyası olarak bu hususta gerekli adımların atılmasını bekliyoruz” dedi. Akabinde da birçok ticaret ve sanayi odası liderinden Rifat Hisarcıklıoğlu’na takviye geldi. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Lideri İbrahim Burkay da odanın Eylül ayı meclis toplantısında yaptığı konuşmada yüksek enflasyonun şirketlerin bilançolarında kıymetli değişikliklere sebep olduğunu belirterek “Enflasyon muhasebesi artık bütün işletmelerimiz için mecburî bir muhtaçlık haline geldi” dedi. İstanbul Sanayi Odası Lideri Erdal Bahçıvan ise enflasyon muhasebesinin gerekli olduğunu söylemesine rağmen uygulamanın hayata geçmesi konusunda çok umutlu değil. İSO’nun en büyük 500 sanayi kuruluşunu açıkladığı toplantıda BloombergHT’ye konuşan Bahçıvan “Böylesine yüksek bir enflasyon bunun (enflasyon muhasebesi) gerekli olduğunu ortaya koyuyor. Ancak bu bahiste kamunun bir direnci var. Şu anda enflasyon muhasebesi noktasına girme ismine bir hassasiyet içerisindeler” dedi. İSO Lideri Erdal Bahçıvan enflasyon muhasebesinin uygulanmayacağı istikametindeki kaygılarında yalnız değil. TFG İstanbul Menkul Pahalar Genel Müdürü Mete Yüksel de Bloomberg Businessweek Türkiye’ye verdiği röportajda enflasyon muhasebesiyle birlikte kârların düşeceğine, bunun da Kurumlar Vergisinde kayba neden olacağına dikkat çekti. Enflasyon muhasebesiyle ilgili somut bir açıklama görmediğini belirten Mete Yüksel kelamlarına şu halde devam etti: “İçinde bulunduğumuz durumda, bütçenin desteklenmesi gereken bu ortamda enflasyona nazaran düzeltilmiş mali tablolar üzerinden bir vergi alınmasını güç görüyorum. Çok büyük bir fedakârlık gerektirir bu durum. Şu an bunun yapılması isteniyor mudur, ben emin değilim.”
Öte yandan enflasyon muhasebesinin bu sefer ertelenmeyeceğini, uygulanacağını düşünenler de var. EY Türkiye Vergi Kısmı Şirket Ortağı Abdulkadir Kahraman, birçok kesimin enflasyonun negatif tesirlerini yaşadığını söyledi. “Şirketler elde etmedikleri kârın vergisini ödüyor. Bu da işletme sermayelerinin azalmasına yol açıyor. Aslında şirket fiktif olarak parayı kazanmış görünüyor fakat o para ortada yok” diyen Kahraman bu durumu bir örnek ile açıklıyor: “Eskiden 100 ünite mal alıp satan bir şirket fiktif kârlarının vergilendirilmesi ve işletme sermayesindeki azalma nedeniyle üretimi tahminen 80’e tahminen 60’a indiriyor. Tahminen bu türlü giderse 40’a indirecek…” Bunun üretimi ve ticareti negatif etkilediği söz eden Abdulkadir Kahraman, bu yüzden enflasyon muhasebesinin ertelenmemesi gerektiğini söylüyor.
Enflasyon muhasebesi daha çok kimleri etkileyecek?
Enflasyon muhasebesinde düzeltmeye tabi tutulacak nakdî olmayan değerler yüklü olarak bilançonun duran varlıklar ve öz sermaye kalemlerinde bulunuyor. Bunların dışında stoklar kalemi de enflasyon düzeltmesinden etkilenecek kıymetli kalemler ortasında. En baştan şunu belirtmekte yarar var: Enflasyon düzeltmesi sonucunda ortaya çıkacak kâr ve ziyan sayıları kâğıt üzerinde kalacak. Enflasyon uzun yıllardır birikmiş tesirlerinin görüleceği 31 Aralık 2023 bilançosunda enflasyon düzeltmesi nedeniyle ortaya çıkacak kâr ya da ziyan Vergi Yol Kanunu’na tabi olmayacak. Yani ortaya çıkan kârdan vergi alınmayacak, ziyan ise geçmiş yıl ziyanı olarak görülmeyecek.
Şirketlerin bilanço yapıları enflasyon muhasebesinden nasıl etkileneceklerini belirliyor. Etkinlerini daha çok öz sermaye ile finanse eden yani öz sermayesi yüksek şirketler enflasyon düzeltmesinden ziyan yazacak. Tam aksisi faallerini borç ile finanse eden yani öz sermayesi düşük şirketler ise enflasyon muhasebesinden yarar sağlayacak. Yapı Kredi Yatırım Pay Senedi Araştırma Kısım Müdürü Görkem Göker, Haziran 2022’de hazırladığı raporda, bilançolarında mali olmayan varlıkları yükümlülüklerinden fazla olan şirketlerin enflasyon muhasebesi düzeltmesi sonrası, mali tablolarında nakdî çıkar elde etmelerinin beklendiğini belirtiyor. Görkem Göker’in enflasyon muhasebesi değerlendirilirken altını çizdiği iki ihtar var. Bunların birincisi, enflasyon muhasebesinin tesirinin her bir şirket nezdinde kıymetlendirilebileceği. Ayrıyeten şirketlerin varlıklarını elde etme tarihlerini dışardan bireylerin bilmesi mümkün olmadığından, beklenen tesir hakkında net bir kıymetlendirme yapılamayacağı ve lakin genel tabirler kullanılabileceği istikametinde. İkinci ikaz ise, enflasyon düzeltmesinin, en nihayetinde bir muhasebe uygulaması değişikliği olduğu. Hasebiyle, bu uygulama, şirketin cirosu ve gerçekte elde ettiği kâr ya da ziyanı ortadan kaldırmayacak yalnızca enflasyonun tesirlerinin ayrıştırılmasına ve şirketlerin gerçek kârlarına daha yakınsanmasını sağlayacak. Göker, tek bir endekse bağlı kalarak yapılacak düzeltmenin, tüm şirketler için tıpkı oranda faal sonuç doğurmayacağını, münasebetiyle, enflasyon muhasebesinin şirketlerin enflasyondan arındırılmış gerçek kârlılığını görebilmek için girilen bir gayret olduğunun da altını çiziyor.
Haberin devamı Bloomberg Businessweek Türkiye’de!
Dünyanın en saygın iktisat mecmualarından Bloomberg Businessweek artık Bloomberg HT grubu tarafından hazırlanan içerikleriyle Türkiye’de! Türkiye ve global piyasalarda tüm olup bitenler, pay senedinden para siyasetine hiçbir yerde bulamayacağınız tahliller, içerikler ve iş dünyası temsilcileriyle özel röportajlarla Bloomberg Businessweek Türkiye, e-dergi formatı ve yenilenen içeriğiyle yayında! 7 gün fiyatsız abone olarak tüm içeriklere erişmek için tıklayınız.
